VOB (Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A. Ş.)

Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. (VOB), Türkiye'de vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin işlem görmesi için Sermaye Piyasası Kurulu'ndan gerekli yasal izinler alınarak kurulmuş ilk ve tek özel borsadır. Kuruluş için gerekli Bakanlar Kurulu Kararı 19.10.2001 tarihinde alınmıştır.

VOB Nedir?

VOB, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş.nin kısaltılmış ünvanıdır. VOB, vadeli işlem ve opsiyon borsası işletmek amacıyla Bakanlar Kurulu Kararıyla kurulmuş özel hukuk tüzel kişisidir. VOB aynı zamanda borsadır.

Borsanın ortakları ve ortaklık yapısı aşağıdaki gibidir:



Hukuki Statüsü Nedir?

Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası AŞ, Sermaye Piyasası Kurulu'nun 17/8/2001 tarihli ve 9/1101 sayılı Kararına dayanan, Devlet Bakanlığı'nın 3/9/2001 tarihli ve 2381 sayılı yazısı üzerine, 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 40'ıncı maddesine göre, 10/9/2001 tarih, 24558 Sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 2001/3025 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan ülkemizdeki ilk özel borsa kuruluşudur. Borsamız, 4.7.2002 tarihinde Ticaret Siciline tescil edilmiş olup, bu tescil 09/07/2002 tarihli Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanmıştır.

Borsanın fonksiyonu Nedir?

Borsa alıcı ve satıcının karşılaşmasını sağlayan kolaylıklar sunar. VOB bu kolaylığı, Türkiye'nin her tarafından elektronik olarak ulaşılabilecek bir bilgisayarlı alım satım sistemi ile sağlayacaktır. Bu şekilde çok sayıda katılımcıya ulaşmak, borsada kote edilmiş sözleşmelerin fiyatlarının etkin bir şekilde oluşmasını sağlayacaktır. Aynı zamanda borsa, piyasa katılımcılarının güven ve istikrar içerisinde, şeffaf olarak işlemlerini gerçekleştirmelerini sağlar.

Borsada işlemler nasıl gerçekleşir?

Borsada işlemler alıcı ve satıcının yüz yüze gelmesiyle değil, Borsanın alım satım sistemine emirlerin elektronik ortamda girilmesi ve bu emirlerin eşleşmesi suretiyle gerçekleşir. Emirlerin eşleşmesiyle ilgili sözleşme yapılmış olur.
Yatırımcılar emirlerini doğrudan borsaya iletemezler. Emirlerini borsa üyeleri vasıtasıyla verebilirler. Borsada işlem yapabilmek için bir Borsa üyesi nezdinde hesap açtırılması ve emirlerin üyelerimiz vasıtasıyla verilmesi zorunludur.

Borsada ne alınıp satılır?

Borsada, borsaya kote edilmiş türev araçlar alınıp satılır. Her türev araç borsaya kote edilmez. Bir türev aracın borsada kote edilebilmesi, Sermaye Piyasası Kurulu'nun iznini de içeren uzun bir hazırlık süresini gerektirir. Bir türev aracın borsaya kote edilebilmesi için, diğer şartların yanında, dayanak varlığının aktif bir hemen teslim piyasasının (spot piyasa) olması gereklidir.

Türev araçlar nelerdir?

Değeri başka bir finansal varlığın veya malın değerine doğrudan bağlı olan finansal araçlar türev araç olarak adlandırılmaktadır. Türev araçlar, dayanak varlığın sahipliğinin el değiştirmesine gerek olmaksızın, bu varlıkla ilgili hak ve yükümlülüklerin ticaretine imkan sağlar. Türev araçlar, riskten korunma veya getirisi değişken (örneğin değişken faizli tahvil) olan araçların getirisi sabit olan araçlarla (örneğin sabit faizli tahvil) değiştirilmesi amacıyla kullanılabilir. Vadeli işlem (futures) ve opsiyon (options) sözleşmeleri türev araçlar arasındadır. Bunun yanında, forward ve swap sözleşmeleri de türev araçlar içerisindedir.

Vadeli İşlem Sözleşmesi Nedir?

Vadeli işlem sözleşmesi (futures), ileri bir tarihte, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni veya dövizi alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmedir.

Opsiyon Sözleşmesi Nedir?

Opsiyonlar alım opsiyonu (call option) ve satım opsiyonu (put option) olarak ikiye ayrılır. Bu iki opsiyon türü, opsiyona dayanak varlığın teslim zamanına göre Avrupa ve Amerikan tipi opsiyon olmak üzere ikiye ayrılır.

Alım opsiyonu, opsiyonu alan tarafa (lehdara, uzun pozisyon sahibine) belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma hakkı veren, ancak almayı zorunlu tutmayan, satan tarafı (writer, keşideci) ise alıcının talebi halinde satmaya yükümlü kılan sözleşmeyi, ifade eder.
Satım opsiyonu, opsiyonu alan tarafa (lehdara, uzun pozisyon sahibine) belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi satma hakkı veren (ancak satmaya zorunlu tutmayan), satan tarafı ise opsiyon alıcısının talebi halinde satmaya yükümlü kılan sözleşmeyi ifade eder.
Avrupa tipi opsiyonda, opsiyondan doğan hakların ifası, opsiyonun keşidecisinden sadece opsiyonun vadesinde talep edilebilir. Amerikan tipi opsiyonda ise opsiyondan doğan hakların ifası vadeye kadar olan her hangi bir zamanda opsiyonun keşidecisinden istenebilir.

Dayanak Varlık Nedir?

Türev araçların tümü, bir dayanak varlığın (underlying asset) üzerine düzenlenir. Örneğin pamuk vadeli işlem sözleşmesinde dayanak varlık pamuktur. Dayanak varlığın her zaman bir fiziki kıymet olması zorunlu değildir. Hisse senedi endeksi gibi değişik göstergeler de dayanak varlık olarak seçilebilir.
Vadeli işlem sözleşmesinde Uzun (Long) ve Kısa (Short) Ne Demektir?
Her vadeli işlem sözleşmesinde uzun ve kısa olmak üzere iki taraf vardır.
Vadeli işlem sözleşmesinde uzun taraf dayanak malı teslim alma hak ve yükümlülüğüne sahip olan, kısa taraf ise bunu teslim etmekle yükümlü olan taraftır.
Baz (basis), yakınsama (convergence), normal ve ters (normal and inverted markets)

piyasa nedir?

Vadeli işlem sözleşmesine konu olan ürünün spot piyasa fiyatı ile vadeli işlem fiyatı arasındaki farkına baz denir. Vade sonuna doğru bazın sıfıra yaklaşması ve teslimat gününde sıfır olması beklenir. Buna yakınsama denir.
Vadeli işlem borsalarında fiyatların oluşumuna göre piyasalar normal veya ters olarak adlandırılırlar. Normal Piyasa�da vadesi daha uzun olan sözleşmelerin fiyatı, vadesi daha kısa olan sözleşmelerin fiyatına oranla daha yüksektir. Ters piyasada ise tam zıttı olur ve daha uzun vadeli sözleşmeler kısa vadelilere oranla daha ucuzdur.

Forward Nedir?

Forward sözleşmeler de vadeli işlem sözleşmeleri gibi belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma veya satma yükümlülüğünü getiren sözleşmedir. Ekonomik anlamda vadeli işlem sözleşmesine çok benzer. Ancak bunlar borsalarda işlem görmezler.

Swap Nedir?

Önceden belirlenmiş bir formüle ve vadelere göre, iki veya daha fazla taraf arasında gerçekleşecek olan nakit akışının mübadelesini sağlayan, özel olarak hazırlanmış sözleşmelere denir. Borçlanma senetlerine ve dövize dayalı swap sözleşmeleri yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Genelde bir swap sözleşmesine taraf olanların (counterparty) gerçekleştirdiği nakit akışları, sözleşmeye konu olan borçlanma senetlerinin veya dövizin değişen değerine dayandırılır. Örnek olarak faize dayalı bir swap sözleşmesini ele alabiliriz. Bir A bankasının bir B bankasına önümüzdeki 5 yıl boyunca her sene toplam 1 milyon dolarlık bir borç üzerinden sözleşmede belirlenmiş sabit bir faiz ödeme yükümlülüğüne girmesi, ve buna karşılık B bankasının da A bankasına aynı ödeme vadelerinde yine 1 milyon dolar üzerinden fakat değişken faizli bir ödeme yapmayı kabul etmesi, değişken faizin sabit faiz ile değiştirilmesi (swap edilmesi) şeklinde gösterilebilir.

Uzlaşma fiyatı nedir?

Günlük olarak kar/zarar ve teminat yükümlülüklerinin hesaplanmasında kullanılan fiyattır. Uzlaşma fiyatının nasıl belirleneceği her bir sözleşme bazında borsa tarafından belirlenir ve taraflara ilan edilir. Yükümlülüklerin ifası bu uzlaşma fiyatı üzerinden yapıldığından, Borsa bu fiyatın piyasanın gerçek durumunu yansıtacak şekilde belirlenmesini sağlar. Bu nedenle genellikle uzlaşma fiyatı genellikle seansın belirli bir bölümünde alınan fiyatların ağırlıklı ortalaması şeklinde bulunur.

Piyasaya Göre Ayarlama (Mark-to-Market) nedir?

Vadeli işlem borsasında açık pozisyon sahiplerinin bir önceki uzlaşma fiyatı ile son uzlaşma fiyatı arasındaki farktan dolayı elde ettikleri kar veya zarar, hesaplarına işlem günü sonunda yansıtılır. Bu işleme �Piyasaya Göre Ayarlama (Mark-to-Market) denir.

Kar ve zararlar nasıl oluşmaktadır?

Vadeli işlem borsalarında kar ve zararlar uzlaşma fiyatına göre günlük olarak hesaplanmaktadır. Uzun pozisyon bir vadeli işlem sözleşmesinde uzlaşma fiyatının alış fiyatının üzerinde gerçekleşmesi durumunda kar, tersi durumda zarar elde edilmiş olur. Kar veya zarar tutarı teminat hesaplarına günlük olarak yansıtılır.

Başlangıç teminatı nedir?

Başlangıç teminatı günlük fiyat hareket sınırına göre oluşabilecek maksimum zararı karşılayacak miktarda belirlenir ve nakit veya nakde kolayca çevrilebilir değerler olarak ilgili aracı kuruma yatırılır. Aracı kurum bu teminatları takas kurumuna tevdi eder. Bu teminatın tutarı borsa ve takas kurumu tarafından belirlenir. Aracı kurumlar müşterilerinden borsa tarafından belirlenmiş teminat tutarından daha fazlasını talep edebilirler.

Sürdürme teminatı nedir?

İşlemler sonrası oluşabilecek zararlar sonrası teminat miktarı düşebilir. Sürdürme teminatı, teminatın zarar sonucunda düşebileceği asgari seviyeyi gösterir ve genellikle başlangıç seviyesinin belli bir miktarı (örneğin %80) olarak belirlenir. Teminat miktarı sürdürme seviyesinin altına düştüğünde, teminatın tekrar başlangıç teminatı seviyesine yükseltilmesi (sürdürme teminatından daha fazla bir teminat) istenir.

Borsada bir işlem gerçekleştirdiğimde, vade sonuna kadar beklemek zorunda mıyım?
VOB'da bir sözleşme alınması/satılması durumunda, sözleşmenin vadesine kadar beklenmesi ve vade sonunda ilgili malın teslim alınması/teslim edilmesi zorunlu değildir. Vadeye kadar olan sürede, borsada aynı vadede ve miktarda bir sözleşme satmak/almak suretiyle (ters işlem) pozisyon sözleşme kapatılabilir.

Vade sonunda açık kalan pozisyonlar nasıl kapatılmaktadır?
Vade sonunda açık kalan pozisyonlar sözleşmede tanımlanmasına göre nakdi uzlaşma veya fiziki teslimat ile kapatılır. Teslimatta baz fiyat son işlem günü sonundaki uzlaşma fiyatıdır. Ayni zamanda spot fiyat da dikkate alınabilir.

Pozisyon limitleri neye göre belirlenmektedir?
Pozisyon limitleri sözleşme bazında toplam veya vadeler itibari ile belirlenebilmektedir. Limitler, spot ve vadeli işlem piyasa derinliği dikkate alınarak herhangi bir müşterinin tek başına fiyatları yapay olarak yönlendiremeyecek kadar küçük, piyasa katılımcılarının normal işlem yapma isteklerini azami ölçüde karşılayacak kadar büyük olacak şekilde belirlenir. Limitler, piyasanın sağlıklı olarak işleyebilmesi ve suni fiyat oluşumlarının engellenmesi ve böylelikle yatırımcıların korunması amacıyla konulmaktadır.
Borsa ayrıca emirlerin büyüklüğüne ilişkin sınırlamalar getirebilir. Emir büyüklüğüne ilişkin sınırlamalar, pozisyon limitlerinden farklıdır.

Borsada yatırımcılar nasıl korunacaktır?
• Borsa, rekabetçi fiyat oluşumunu sağlayacak etkin bir altyapı sunar,
• Takas Kurumu piyasa katılımcılarının hak ve yükümlülüklerini teminat altına alır.
• Borsa, etkin bir gözetim sistemini kullanarak piyasada düzeni bozucu davranışları engeller.
• Yatırımcılar, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş aracılar vasıtasıyla ve yardımıyla işlem yapar.

Takas kurumunun fonksiyonu nedir?
Takas kurumu, borsada alıcı karşısında satıcı, satıcı karşısında alıcı konumuna geçerek piyasa katılımcılarının hak ve yükümlülüklerini teminat altına alır. Gerçekleşen işlemler sonucu oluşan ödeme ve teslimat yükümlülüklerinin zamanında yapılmasını sağlar ve risklerin takibi, kontrolü ve teminatların tahsilini sağlamakla yükümlüdür.